در اين سه آيه كريمه براى طالبان و سالكان مقام لقاى رب تعالى، چند مقدمه ذكر فرموده است: ...

منابع مقاله:

کتاب  : عرفان اسلامى جلد ششم

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

كسى كه به سوى عالم لقا سلوك كرده و طالب زندگى جاويدان روحانى است، مى‏بايد با حالات و صفاتى كه مناسب و ملائم با زندگى آخرت باشد خود را متصف كند.

و اين جهت در اين مرحله لازم و بايستنى است و سالك مى‏بايد به اختيار اين حالات و صفات را با مقدمات و برنامه‏هايى كه ذكر شد در نفس خود تحصيل كند، تا پيش از رسيدن به عالم آخرت خارجى در امتداد همين زندگى ظاهرى، موت اختيارى از عالم ماده و توفيق وصول به عالم آخرت ماوراى ماده و بلكه شرف وصول به مقام بالاى لقاء اللّه را داشته باشد.

[فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً] «1».

پس كسى كه ديدار [پاداش و مقام قرب‏] پروردگارش را اميد دارد، پس بايد كارى شايسته انجام دهد و هيچ كس را در پرستش پروردگارش شريك نكند.

[يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى‏ رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِيهِ‏] «2».

اى انسان! يقيناً تو با كوشش و تلاشى سخت به سوى پروردگارت در حركتى، پس او را [در حالى كه مقام فرمانروايى مطلق و حكومت بر همه چيز ويژه اوست و هيچ حكومتى در برابرش وجود ندارد،] ديدار مى‏كنى.

[وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ* الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ‏] «3».

از صبر و نماز [براى حل مشكلات خود و پاك ماندن از آلودگى‏ها و رسيدن به‏ رحمت حق‏] كمك بخواهيد و بى‏ترديد اين كار جز بر كسانى كه در برابر حق قلبى فروتن دارند دشوار و گران است.* [دارندگان قلب فروتن‏] كسانى هستند كه يقين دارند ديدار كننده [قيامت و پاداش‏] پروردگارشان مى‏باشد.

راههاى سلوك لقاء اللّه‏

در اين سه آيه كريمه براى طالبان و سالكان مقام لقاى رب تعالى، چند مقدمه ذكر فرموده است:

1- عمل صالح: كه شامل تمام آداب و فرائض و سنن عقلى و شرعى مى‏شود.

2- اخلاص در عمل: و آن روح عمل است و ارزش هر عملى با بودن و داشتن روح آن عمل مى‏باشد و تحقق اين صفت در همين قسمت تحليه و صفات روحانى اجمالًا معلوم گرديد.

و حقيقت اخلاص، خالص كردن عمل است از هر غرض و نظر و فكر و آلودگى به امرى غير از اطاعت امر پروردگار متعال و انجام وظيفه عبوديت و بندگى او و آلوده بودن نيت، خواه به غرض‏هاى دنيوى باشد، مانند خودنمايى و كسب اعتبار و عنوان و بدست آوردن فوائد مادى يا بر غرض‏هاى روحانى باشد مانند در نظر گرفتن بهشت و نعمت‏هاى بهشتى و آثار طبيعى عبادت از نورانيت و مكاشفه و غير آن‏ها.

و تا عبادت فقط براى خداى متعال و خالصاً لوجهه، صورت نگرفته است به حساب خود خداوند عزيز نمى‏شود آورد و در اين صورت انتظار توقع لقاى او را نمى‏توان داشت.

 [أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ‏] «4».

آگاه باشيد! كه دين خالص ويژه خداست.

3- مجاهده و كوشش كردن: اين كدح و مجاهده به هر صورت، اختيارى يا قهرى در مسير لقا بايستنى است و تا انسان زنجيرهاى تعلقات مادى را پاره نكرده و از محدوديت‏ها و قيود جهان طبيعت آزاد نشود به سر منزل لقاى مقصود كه در ماوراى عالم دنيا است نخواهد رسيد، پس بدون مجاهده و تحمل زحمت و رنج كسى نتواند قدم فراتر نهد.

4- صبر: در اين مسير صبر و تحمل و بردبارى از اهم لوازم است و سالك در همه حال مى‏بايد صابر و حليم و متحمل باشد و در مقابل حوادث گوناگون و تحول حالات و اختلاف مردم و سخنان و نظرهاى متفاوت و ابتلائات زمان و رنگ‏هاى متلوّن دوران، چون جبل راسخ، هيچ‏گونه متأثر و متلون نبوده و تغيير شكل و رنگ و حال و عمل نداده و از سلوك مستقيم خود هرگز توقف و تسامح و غفلتى بخود راه ندهد.

[إِنَّ الَّذِينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلَّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ‏] «5».

بى‏ترديد كسانى كه گفتند: پروردگار ما خداست؛ سپس [در ميدان عمل بر اين حقيقت‏] استقامت ورزيدند، فرشتگان بر آنان نازل مى‏شوند [و مى‏گويند:] مترسيد و اندوهگين نباشيد و شما را به بهشتى كه وعده مى‏دادند، بشارت باد.

آرى، صبر مانند وجود و هستى در ماهيات است و هر موضوع و مفهومى از ابتداى سلوك تا پايان آن، هنگامى نتيجه‏بخش و مفيد و مؤثر مى‏شود كه توأم با صبر باشد.

در مقام تحقيق از مبدأ و معاد بايد صبر و حوصله به خرج داد.

در مقام عبادات و انجام وظائف بايد متحمل و صابر گشت.

در قسمت پرهيز از محرمات و ترك آن‏ها بايد قدرت و صبر نشان داد.

در منزل اجتناب و تطهير صفات ذميمه بايد استقامت و صبر داشت.

در قسمت اتصاف به محامد صفات بايد با صبر و تأنى رفتار كرد و هم‏چنين در جزئيات هر يك از مراحل و منازل، يا در كليات آن‏ها كه كوچك‏ترين بى‏صبرى و بى‏ثباتى و عدم استقامت و تحمل، چه بسا مجاهدات فراوان و اعمال و عبادات و طاعات ممتد را، يك مرتبه از دست سالك مى‏گيرد.

و به طور اجمال صبر براى تكميل موضوع است و هر موضوعى تا به حد تماميت و كمال نرسد، نتيجه‏بخش و مفيد نخواهد بود، اين است كه براى صبر و صابر آثار عجيبى ذكر شده است.

اين آثار به تفصيل در قرآن و معارف و حالات صابران آمده كه با خواست حضرت حق در تشريح باب صبر در فصل نود و يكم «مصباح الشريعة» خواهد آمد.

5- صلاة: نماز مهم‏ترين عبادت و جامع‏ترين عملى است كه بين مخلوق و خالق انجام مى‏گيرد.

در تركيب نماز همه رقم، از اظهارات عبوديت در پيشگاه پروردگار متعال آميخته شده است.

در نماز بعد از تطهير بدن و توجه و تهيأ براى عرض بندگى، شروع مى‏شود به‏ تكبير خداوند متعال و حمد و ستايش او و تجليل و توصيف او و توحيد او در عبادت و درخواست هدايت و توحيد ذات و صفات و تسبيح و خضوع و سجده كامل و تكرار اين مراتب.

پس سالك اگر با شرايط و دقت توجه، اين عبادت را انجام بدهد، تمام مراحل سلوك را عملًا بجا آورده است.

پس با اين مقدمات روشن مى‏شود كه سالك در اثر مجاهدات در طاعات و مراقبت در تهذيب نفس و توسل و استعانت و توجه، به هر اندازه‏اى كه از زندگى دنيوى مادى منقطع و علاقه و محبت او به دنيا كمتر باشد به همين ميزان به زندگى آخرت گرايش و محبت و علاقه پيدا كرده و قهراً حالات روحانى و صفات متناسب با زندگى معنوى نورانى در نفس او افزايش خواهد يافت.

در اينجا سالك تا ممكن است مى‏تواند نهايت مجاهدت و كوشش خود را به عمل آورده و اطمينان پيدا كند كه در اين مرحله تزكيه موفق شده و نتيجه مطلوب كه طهارت و صفاى دل باشد بدست آورده است.

و بايد توجه داشت كه طهارت نفس مقام بسيار ارزشمندى است و اگر سالك به اينجا مشرف گرديد، ابواب خير و رحمت و معرفت و نور براى او فتح شده و با عالم بالا ارتباط پيدا خواهد كرد.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- كهف (18): 110.

(2)- انشقاق (84): 6.

(3)- بقره (2): 45- 46.

 (4)- زمر (39): 3.

(5)- فصلت (41): 30.