يكى از افكارى كه از مغرب زمين به حريم انديشه ناب توحيدى مسلمانان و موحدان نفوذ كرده، اين است كه اعتماد به نفس از فضايل است و بايد ديگران را به آن ترغيب كرد;

يكى از افكارى كه از مغرب زمين به حريم انديشه ناب توحيدى مسلمانان و موحدان نفوذ كرده، اين است كه اعتماد به نفس از فضايل است و بايد ديگران را به آن ترغيب كرد; در حالى كه اسلام هرگز اعتماد به نفس را تاييد نكرده است; زيرا انسانى كه مالك هيچ شانى از شئون خود نيست:

«لا يملك لنفسه نفعا و لا ضرا و لا موتا و لا حياة و لا نشورا» ⁽²⁰⁾

چگونه مى‏تواند بر خود تكيه كند؟

آنچه از نظر اسلام فضيلت‏به شمار مى‏رود و دين به آن بها مى‏دهد اعتماد و توكل بر خداست، چنانكه حضرت امام جواد (عليه‏السلام) فرمودند:

«الثقة بالله تعالى ثمن لكل غال و سلم الى كل عال‏» ⁽²¹⁾

اعتماد به خدا بهاى هر كالاى گرانبها و نردبان صعود به هر درجه بلندى است. تكيه‏گاه مؤمن، قدرت بى‏كران و مستقل خداى سبحان است، نه قدرت خودش و نه قدرت ديگران.

اما اعتماد به نفس يا اعتماد به ديگران از نظر اسلام رذيلت است; زيرا معناى اعتماد به نفس آن است كه انسان به حول و قوه خود اعتماد كند، در حالى كه خداى سبحان در معرفى مؤمنان مى‏فرمايد: آنان در برابر تهاجم بيگانگان مى‏گفتند:

«حسبنا الله و نعم الوكيل‏» ⁽²²⁾ .

آنان نمى‏گفتند قدرت نظامى و توان رزمى ما كافى است.

انسانى كه در برابر خدا عاجز است و مالك چيزى نيست، بايد بر خدا توكل كند نه بر نفس خود. امام سجاد (عليه‏السلام) در ابتداى دعاى ابوحمزه به خداى سبحان عرض مى‏كند:

«من اين لي الخير يا رب و لا يوجد الا من عندك و من اين لي النجاة و لا تستطاع الا بك. لا الذي احسن استغنى عن عونك و رحمتك و لا الذى اساء و اجترء عليك و لم يرضك خرج عن قدرتك... و لولا انت لم ادر ما انت‏» ⁽²³⁾

از كجا خيرى توانم يافت؟ در صورتى كه خير جز نزد تو نيست و از كجا راه نجاتى خواهم جست و حال آن كه جز به لطف تو نجات ميسر نيست... نه نيكوكاران از يارى و لطف و رحمتت‏بى‏نيازند و نه تبهكاران بى‏باك، از سلطه و قدرت تو بيرونند.. . اگر بر اثر هدايت تو نبود، نمى‏دانستم تو كيستى.

منبع : مراحل اخلاق در قرآن کریم  - جوادی آملی