وقتي که خبر رحلت سعدبن­معاذ را به پيامبر دادند، آن حضرت به سرعت با پاي پياده و برهنه به سوي جنازه سعد شتافتند در حالي که در بين راه عبا از دوش مبارکشان افتاد و حضرت اعتنايي نکردند.

به هنگام تشييع جنازه سعد ديدند که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) در پشت تابوت، سمت راست تابوت، جلوي تابوت و سمت چپ تابوت حرکت مي­کنند. پرسيدند: «يا رسول الله، اين چه حالي است که از شما مي­بينيم؟!» فرمودند:

به خدا، دستم در دست برادرم جبرائيل است که مرا دور تابوت سعد طواف مي­دهد. اينک جبرائيل و ميکائيل به همراه هفتاد هزار ملک در تشييع جنازه سعد شرکت کرده­اند.1

پيامبر اکرم (سلام الله علیه و آله) با دست مبارک خويش بدن مطهر سعد را درون قبر گذاشت و براي او از خداوند طلب مغفرت فرمود.

مادر سعد وقتي اين صحنه را ديد، خطاب به فرزندش سعد گفت: «يا سعد، هنيئاً لَکَ الجَنَّةُ؛ فرزندم، بهشت گواراي وجودت باد!»

پيامبر با شنيدن اين جمله چهره درهم کشيد و با ناراحتي و عتاب فرمود:

مادر سعد! درباره امر پروردگار اين­گونه با قاطعيت سخن مگو! همينک قبر، چنان فشاري بر فرزندت سعد وارد ساخت که شيري که در دوران کودکي از سينة تو نوشيده بود، از سر انگشتانش خارج شد.2

همه مات و مبهوت مانده بودند، آخر چرا؟ کسي که هفتاد هزار ملک به تشييع جنازه­اش آمده­اند و پيامبر با دست خويش او را دفن کرده و برايش طلب مغفرت فرموده­اند، چرا بايد چنين فشار قبري داشته باشد؟ حضرت در پاسخ فرمودند:

            آري، براي آن که اخلاقش با اهل و عيالش اندکي بد بوده است.

واژة "سوءٌ" در سياق نکره آمده است تا نشانه تصغير باشد. يعني نه آن که به طور مطلق بد اخلاق بوده، بلکه بدين معناست که اخلاقش با اهل و عيالش اندکي بد بوده و در عرصة اخلاق خانوادگي کامل نبوده است.

ممکن است اين سوال مطرح شود که آيا شرکت هفتاد هزار ملک در تشييع جنازة سعد و طلب مغفرت پيامبر براي او براي برداشته شدن فشار قبر از وي سودي نبخشيد؟!

جواب اين است که «بد اخلاقي» حق الناس به گردن انسان مي­اندازد. طلب مغفرت ملائکة الله و پيامبر، باعث بخشيده شدن حق الله مي شود. اما در مورد حق الناس، بايد صاحب حق بگذرد تا خدا هم بگذرد. خداوند از حق خويش خيلي زود مي­گذرد؛ چرا که سريع الرِّضا است، اما گذشتن از حق مردم را به گذشتن صاحب حق واگذار فرموده است. سعد بن معاذ با بد اخلاقي خانوادگي­اش، حق همسر وفرزندان خويش را ضايع کرده است و تا ايشان از او به طور کامل راضي نشوند و او را حلال ننمايند، خدا هم از او نمي­گذرد.

بدين­سان رعايت «اخلاق خانوادگي» به طور کامل در کانون خانواده از سوي تمام اعضاي خانواده ضرورت مي­يابد؛ چراکه خداوند قادر قهار کوچک­ترين بد اخلاقي را در اين «محبوب­ترين کانون» برنمي­تابد و بدون عقاب نمي­گذارد، هرچند که به مقام سعد بن معاذ نيز نايل گشته باشيم.

يعني اگر بازوي ولايت و امام زمانت نيز شده باشي، اگر در اخلاق خانوادگي ات نقصي باشد، به همان ميزان بايد حساب پس بدهي و عقاب متحمل شوي؛ چرا که نقدکنندة اعمال تو بصير و تيزبين است.

به اندازه سر سوزني اخلاق نيک در خانواده نشان داده باشي، پاداشش را مي­بيني: (فَمَن يَعمَل مثقال ذَرَّةٍ خَيراً يَرَهُ)3 و به اندازه سر سوزني اخلاق بد نشان داده باشي، عقابش را مي­بيني: (وَ مَن يَعمَل مِثقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ).4

 -

پی نوشت ها:

1. شيخ طوسي، الأمالي، ص427، ح955.

2. پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله): «مَه يا اُمِّ سَعدٍ، لا تجزمی علی ربک، فإن سعدا قد اصابته ضمه، قال: فرجع رسول الله ورجع الناس، فقالوا له: یا رسول الله، لقد رایناک صنعت علی سعد ما لم تصنعه علی احد، انک تبعت جنازته بلا رداء ولا حذاء... وامرت بغسله وصلیت علی جنازته، ولحدته فی قبره، ثم قلت: إن سعدا قد أصابته ضمة! ... فقال (صلّی الله علیه و آله): نعم انه کان فی خلقه مع اهله سوء» علامه مجلسي، بحارالانوار، ج6، ص220، ح14، و شيخ طوسي، الأمالي، ص427، ح955؛ شيخ صدوق، الأمالي، ص315، ح2.

3. زلزال (99)، 5.

4. زلزال (99)، 6.