بدون شک عبادتی که خداوند حکیم برای انسان ها واجب کرده، در تکامل و سعادت آنها آثار بسیار مفید و سازنده ای دارد؛

آثار عبادات

بدون شک عبادتی که خداوند حکیم برای انسان ها واجب کرده، در تکامل و سعادت آنها آثار بسیار مفید و سازنده ای دارد؛ همانطوری که بی توجهی به آنها، پیامدهای منفی در زندگی دنیوی و اخروی آنها خواهد داشت. پروردگار جهانیان بیش از هر کس صلاح و خیر بندگان خویش را می داند و هرگز آنها را به انجام کارهایی بیهوده و عبث فرمان نمی دهد. امیرمؤمنان علیه السلام در سخنانی در مورد آثار برخی از عبادت ها چنین می فرماید: «برپا داشتن نماز آیین ملت اسلام، پرداختن زکات تکلیف واجب الهی، روزه ماه رمضان سپری برابر عذاب الهی، حج و عمره نابود کننده فقر و شست و شو دهنده گناهان، صله رحم مایه فزونی مال و طول عمر، صدقه های پنهانی نابود کننده گناهان، و صدقه آشکار، بازدارنده مرگ های ناگهانی و زشت باشد. همچنین، نیکوکاری، انسان را از ذلّت و خواری نگه می دارد. پس به یاد خدا باشید که نیکوترین ذکر است و آنچه پرهیزکاران را وعده دادند آرزو کنید که وعده خدا، راست ترین وعده هاست».

اقسام عبادت کنندگان

اگر چه عبادت خداوند برای به دست آوردن نعمت های بهشتی یا به منظور در امان ماندن از آتش خشم الهی خوب و پسندیده است؛ لیکن بالاترین درجه عبادت از آنِ کسانی است که خدا را به دلیل شایستگی پرستش، عبادت می کنند. آنان که در کلام امیرمؤمنان علیه السلام آزادگان خوانده شده اند و به دلیل فکر و نیت والایشان، در نزد خداوند مقام و منزلتی بس بالا و برتر دارند. امیرمؤمنان علیه السلام در مورد اقسام عبادت کنندگان می فرماید: «گروهی خدا را به امید بخشش پرستش کردند که این عبادت بازرگانان است؛ گروهی او را از روی ترس عبادت کردند که این عبادت بردگان است؛ و گروهی خدا از روی سپاس گزاری پرستیدند که این عبادت آزادگان است».

عبادت و دوری از خودپسندی

عبادات، روح خودپسندی را از وجود انسان دور و صفت فروتنی را نهادینه می کند. انسانی که در برابر عظمت خداوند صورت بر خاک می نهد و برای اجرای فرمان او از مال و ثروتش زکات می دهد و به فقرا کمک می کند، همواره خود را در برابر خداوند کوچک و بی مقدار می بیند و از خودپسندی دوری می گزیند. امیرمؤمنان علی علیه السلام در این باره می فرماید: «خداوند بندگانش را با نماز و زکات و تلاش در روزه داری حفظ کرده است تا اعضا و جوارحشان آرام، دیدگانشان خاشع، جان و روانشان فروتن، و دل هایشان متواضع باشد و خودپسندی از آنان رخت بربندد؛ چرا که در سجده، بهترین جای صورت را به خاک مالیدن فروتنی می آورد و گذاشتن اعضای پر ارزش بدن بر زمین، اظهار کوچکی کردن است. روزه گرفتن و چسبیدن شکم به پشت، عامل فروتنی است و پرداخت زکات برای مصرف شدن میوه جات زمین و غیر آن، در راه نیازمندی های مستمندان است. به آثار عبادات بنگرید که چگونه شاخ های درخت تکبر را درهم می شکند و از روییدن خودپرستی جلوگیری می کند».

اصلاح رابطه با خد

انسان باید رابطه خود را با آفریدگارش تقویت کند؛ زیرا قطع این رابطه، نتیجه ای جز تلخی زندگی دنیوی و بدبختی زندگی اخروی نخواهد داشت. از این رو، اگر خواستار خوش بختی هستیم، راهی جز اصلاح و تقویت رابطه خود و خدا نداریم و این مهم جز با عمل به واجبات الهی و دوری از حرام های او محقق نخواهد شد. به یقین اگر امور اخروی ما اصلاح شود، امور دنیوی مان نیز اصلاح خواهد شد. امیرمؤمنان علی علیه السلام در این مورد می فرماید: «کسی که میان خود و خدا را اصلاح کند، خداوند رابطه میان او و مردم را درست خواهد کرد، و کسی که امور آخرت را اصلاح کند، خدا امور دنیای او را به سرانجام می رساند».

نشاط در عبادت

داشتن نشاط و حوصله در هنگام عبادت، سبب افزایش توجه و حضور قلب انسان شده، بهره مندی از آثار و برکات عبادت برای انسان بیشتر می شود. تحمیل کردن عبادت برخود در اوقاتی که دل ْ نشاط و شادابی ندارد، سبب بی رغبتی و دوری از عبادت و در نتیجه عدم استفاده از آثار سازنده آن می شود. از این رو، لازم است انسان در چنین حالتی فقط به انجام واجبات بسنده کند و انجام عبادات مستحبی را به زمان دیگری بسپارد. امیرمؤمنان علی علیه السلام در این باره می فرماید: «دل ها را نشاط و اقبال، و پشت کردن (کسالت) است. پس آن گاه که نشاط دارد، آن را به انجام مستحبّات وا دارید و آن گاه که بی نشاط و بی رغبت است، به واجبات بسنده کنید».

نماز؛ ستون دین

عبادت به دو گروه بدنی و مالی تقسیم می شود. عبادت های مالی همیشگی نیست؛ زیرا وجود آنها به بودن مال بستگی دارد مثل خمس و زکات. بر این اساس، عبادت های بدنی به دلیل پیوستگی و امکان تحقق، فضیلت بیشتری دارد. در میان عبادت های بدنی هم، برخی مثل حج در طول عمر یکبار و برخی مثل روزه سالی یکبار واجب می شود. تنها عبادت بدنی که انجام آن همیشگی است و در شبانه روز پنج مرتبه به جا آورده می شود، نماز است. نماز چنان جایگاهی دارد که در روز قیامت، نخستین پرسش از افراد، در مورد آن است و سعادت و شقاوت انسان به قبولی و رد شدن آن بستگی دارد. از این روست که می بینیم امیرمؤمنان علی علیه السلام در آخرین لحظات حیات خویش، در بستر شهادت به نماز سفارش می کند و می فرماید: «خدا را! خدا را! درباره نماز به شما سفارش می کنم؛ چرا که ستون دینتان است».

عبادت در بهترین زمان ه

انسان باید همواره بهترین ساعات شبانه روز را به عبادت و نماز اختصاص دهد. البته این به معنای تأخیر انداختن نماز از اوقات معیّن شده در دین مقدس اسلام نیست؛ چرا که بهترین نماز، نمازی است که در اول وقت خوانده شود. به یقین کسانی که نماز خواندن را آخرین کار خود حساب می کنند و در نهایت خستگی و بی حوصلگی به نماز می ایستند، از آثار و برکات آن محروم می شوند و در ادای این وظیفه الهی موفق نخواهند بود. امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید: «نیکوترین وقت ها و بهترین ساعات شب و روزت را برای خود و خدای خود انتخاب کن؛ اگرچه همه وقت برای خداست. ... از کارهایی که به خدا اختصاص دارد و باید با اخلاص انجام دهی، انجام واجباتی است که ویژه پروردگار است. پس در بخشی از شب و روز، وجود خود را به پرستش خدا اختصاص ده و آنچه تو را به خدا نزدیک می کند، بی عیب و نقصان انجام ده؛ گرچه دچار خستگی جسم شوی».

نماز و شستن آلودگی ه

نماز، گناهان انسان را می زداید و موجبات عفو و بخشش الهی را فراهم می آورد. در حقیقت نماز وسیله ای است که نزد بارگاه الهی از صاحبش شفاعت می کند. ممکن است انسان در مدت شبانه روز در اثر فراز و نشیب های زندگی به خطا و گناه بیفتد. پس نماز فرصت بسیار مناسبی است که با یاد خدا، دست دعا و غفران خواهی به درگاه الهی بلند کند و آلودگی معصیت را از دل و جان خویش بشوید. در فرمایشی از امیرمؤمنان علیه السلام در این باره آمده است: «همانا نماز، گناهان را چونان برگ های پاییزی فرو می ریزد و غُل و زنجیر را از گردن ها می گشاید. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم نماز را به چشمه آب گرمی که بر درِ سرای مردی جریان داشته باشد، تشبیه کرد. اگر روزی پنج بار خود را در آن شست و شو دهد، هرگز چرک و آلودگی در بدن او نمی ماند».

دوزخ؛ نتیجه بی نمازی

انسانی که به نماز خواندن مقیّد نیست، رشته حیات معنوی خود را قطع کرده، روح ایمان را در وجودش از بین می برد. چنین فردی به آسانی به گناه آلوده می شود و از انجام هر جنایتی احساس ناراحتی و شرمندگی نمی کند. در آیه 42 سوره مدثر آمده است: «(اصحاب یمین) از گناهکاران می پرسند چه چیزی شما را در جهنم انداخت؟ آنها گویند: ما از نمازگزاران نبودیم». آری، بی نمازی انسان را به مرز کفر و بی دینی نزدیک می کند و عاقبتی جز جهنم برای او رقم نمی زند. امیرمؤمنان علیه السلام در سفارش به نماز چنین می فرماید: «مردم! به (خواندن) نماز متعهد باشید و آن را حفظ کنید. زیاد نماز بخوانید و با آن خود را به خدا نزدیک کنید.... آیا به پاسخ دوزخیان گوش فرا نمی دهید، آن هنگام که از آنها پرسیدند: چه چیز شما را به دوزخ کشانده است؟ گفتند: ما از نمازگزاران نبودیم».

توجه و معرفت در نماز

نماز عبادتی است که با اعضای بدن صورت می پذیرد و رعایت برخی از آداب و شرایط برای درستی ظاهر آن واجب است، ولی نکته مهم این است که قبولی نماز، به معرفت و شناخت خداوند و داشتن حضور قلب و توجه به حضرت باری تعالی بستگی دارد. به عبارت دیگر، نماز حقیقی، نمازی است که از روی معرفت، ادراک، شعور و یقین و توجه باشد؛ در غیر این صورت، چیزی جز جسم و کالبد بی روح نخواهد بود.

بدون شک اگر نماز با معرفت و یقین همراه شود، نمازگزار به اقتضای درجه معرفت، شیرینی آن را درک می کند و تحت هیچ شرایطی حاضر نیست از آن دست بکشد. از این رو، معرفت و توجه در عبادات به ویژه نماز بسیار مهم است و در مقابل، شک و تردید، ارزش و آثار عبادت را از بین خواهد برد. امیرمؤمنان علی علیه السلام در این باره می فرماید: «خوابی که با یقین و باور حق همراه باشد، بهتر از نمازی است که با شک و تردید خوانده شود».

اهمیت نماز

برخی از افراد برای به دست آوردن مال و ثروت بیشتر چنان سرگرم دنیا شده اند که حتی در نمازهای واجب سستی و غفلت می کنند. این گونه افراد می پندارند که هر چه بیشتر به دنبال دنیا باشند، مال بیشتری به دست می آورند؛ غافل از اینکه رزق و روزی به دست توانای خداست و حرص زدن و طمع نه تنها چیزی بر مقدرّات انسان نمی افزاید، بلکه حال عبادت و نماز را از او می گیرد. مؤمنان واقعی هرگز فریفته ظواهر دنیا نمی شوند و مال و دارایی، آنها را از یاد خدا و نماز باز نمی دارد. امیرمؤمنان علی علیه السلام در این باره می فرماید: «قدر و اهمیت نماز را مردانی از مؤمنان می دانند که زینت کالای دنیا و فرزندی که نور چشم انسان است و مال و دارایی، آنها را به خود مشغول نمی دارد؛ چنان که خداوند سبحان می فرماید: «مردانی هستند که تجارت و داد و ستد دنیا، آنها را از یاد خدا و اقامه نماز و پرداخت زکات باز نمی دارد».

والدین و نماز فرزندان

والدین نقش به سزایی در ترغیب و تشویق اعضای خانواده به عبادت و البته نماز دارند. پدر و مادری که خود به نماز بی اعتنا هستند، خواه ناخواه بر روی فرزندان تأثیر می گذارند. آنها همواره باید بر نماز خواندن فرزندانشان نظارت و اشتباهات آنها را گوشزد کنند. این وظیفه ای دینی است و در احادیث اسلامی تأکید فراوانی بر آن شده است. امیرمؤمنان علیه السلام در نهج البلاغه در مورد سیره پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در این باره می فرماید: «رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم پس از بشارت به بهشت، خود را در نماز خواندن به زحمت می انداخت؛ زیرا خداوند به او فرمود: خانواده خویش را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش. پس پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پی در پی خانواده خود را به نماز فرمان می داد و خود نیز در انجام آن شکیبا بود».

نیّت صحیح در پرداخت زکات

زکات، یکی از واجباتی است که خداوند برای برطرف ساختن نیاز فقیران و مستمندان جامعه واجب کرده است. داشتن اخلاص و رغبت فراوان در پرداخت زکات، موجب تکامل و قبولی عمل انسان می شود. به یقین اگر بدانیم اموال و دارایی هامان جملگی از آن خداست و او مالک حقیقی آنهاست و پرداخت زکات موجب برکت زندگی ما می شود، در پرداخت آن سُستی نمی کنیم. امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید: «همانا پرداخت زکات و اقامه نماز، عامل نزدیک شدن مسلمانان به خداست. پس آن کس که زکات را با رضایت خاطر بپردازد، کفّاره گناهان او می شود و بازدارنده و نگهدارنده انسان از آتش جهنم است. پس نباید به آنچه پرداخته، با نظر حسرت بنگرد و برای پرداخت زکات افسوس خورد؛ زیرا آن کس که زکات را از روی رغبت نپردازد و انتظار بهتر از آنچه را پرداخته داشته باشد، به سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله ناآگاه است. نیز پاداشش اندک، عملش تباه و همیشه پشیمان خواهد بود».

آثار حج

در سخنانی از امیرمؤمنان علیه السلام در مورد فلسفه و آثار مراسم عبادی حج چنین آمده است: «خدا حج خانه محترم خود را بر شما واجب کرد؛ همان خانه ای که آن را قبله گاه انسان ها قرار داده که چونان تشنگان به سوی آن روی می آورند و همانند کبوتران به آن پناه می برد. خدای سبحان، کعبه را مظهر تواضع بندگان در برابر عظمت خویش و نشانه اعتراف آنان به بزرگی و قدرت خود قرار داد و در میان انسان ها، شنوندگانی را برگزید که دعوت او را برای حج اجابت کنند و سخن او را تصدیق نمایند و پای بر جایگاه پیامبران الهی نهند.... خدای سبحان، کعبه را برای اسلام، نشانه گویا و برای پناهندگان، خانه اَمن و اَمان قرار داد. اَدای حق آن را واجب کرد و حج بیت الله را واجب شمرد و بر همه شما انسان ها مقرر داشت که به زیارت آن بروید».

پدید آورنده : حمزه کریم خانی ، صفحه 14