رمضان ماه خدا و بهار قرآن است. در اين ماه، زمينه پالايش درون و اصلاح بيرون و بهره مندي از رحمت خداوند براي همگان فراهم مي شود.

رمضان ماه خدا و بهار قرآن است. در اين ماه، زمينه پالايش درون و اصلاح بيرون و بهره مندي از رحمت خداوند براي همگان فراهم مي شود. اين ماه به دليل فضيلت منحصر به فردش نسبت به ساير ماه هاي سال، براي روزه داري انتخاب شده است. در آموزه هاي ديني و آثار باقي مانده از بزرگان دين و تحقيقات بسياري از دانشمندان و پزشكان به اهميت و آثار و پيامدهاي مثبت هيچ عبادتي همانند روزه اشاره نشده است. 
روزه عملي است كه در صورت تحقق دقيق، با توجه به شرايط و معيارهاي يك روزه واقعي، نتايج گرانبهايي در امور روحي، رواني، معنوي و بهداشتي براي فرد و اجتماع به ارمغان مي آورد. اما در نوشتار حاضر سعي شده به برخي از آثار اجتماعي آن اشاره شود كه با هم آن را از نظر مي گذرانيم. 

1. درس برابري و برادري

يكي از آثار اجتماعي روزه، درس مساوات و برابري در ميان افراد اجتماع است؛ زيرا با انجام اين دستور مذهبي افراد برخوردار، هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس درمي يابند و هم با صرفه جويي در غذاي شبانه روزي خود مي توانند به كمك آنها بشتابند.(20) امام صادق(علیه السّلام) نيز با اشاره به اين پيامد نيكوي روزه مي فرمايد: «انما فرض الله الصيام ليستوي به الغني و الفقير؛ خداوند روزه را از آن رو واجب كرد كه دارا و محتاج در آن برابر گردند.»
ارزش اين توجه به نيازمندان تا جايي است كه پيامبر مهر و رستگاري، ماه مبارك رمضان را چنين توصيف مي كنند: «رمضان شهر الله و هو ربيع الفقراء؛ رمضان ماه خدا و بهار فقيران است».

2. ترويج فرهنگ ديني

روزه داراي فرهنگ مخصوص خود بوده و روزه داران در ماه مبارك رمضان، بيشتر با واژه هاي مربوط به اين فرهنگ سر و كار پيدا مي كنند. طبق تحقيقات در ماه مبارك رمضان، چهارصد واژه همگام با فرهنگ روزه بين ده تا سه برابر بيشتر از ساير ماه ها به كار مي روند؛ واژه هايي چون ببخشيد، عذر مي خواهم، تلاوت، صدقه، انفاق، خيرات، احسان، نماز، روزه، دستگيري، فقرا و... از بهار خاصي برخوردار مي گردند.

3. خروج از خودپرستي

بسياري از كدورت ها و ناهنجاري هاي اجتماعي، به ويژه در ارتباطات ناسالم با ديگران، ريشه در خودپرستي و خودشيفتگي دارد. با روزه داري، فرد روزه دار از پيله خودپرستي خارج شده و پروانه وار گرد ديگر دوستان نيز خواهد گشت. توجه به همسايگان، اصلاح كدورت ها، بازديد از اقوام و حضور در سفره افطاري ديگران و... زمينه هاي پديدآيي ارتباطات سالم و سودمند را فراهم مي سازد.

4. احترام به جامعه روزه دار

يكي از آثار سودمند روزه در بخش اجتماعي آن، تمرين احترام به قانون و ديگر افراد جامعه است. در جامعه اي كه روزه به عنوان يك فريضه ديني مورد توجه است، همه افراد خود را موظف به خويشتنداري و رعايت احترام آن جامعه مي دانند و از هر كاري كه موجب جريحه دار شدن و آزار روزه داران مي گردد، پرهيز مي كنند. در جامعه روزه دار، خوردن و آشاميدن و حركات ضداخلاقي مغاير با رفتار ديني به شدت محكوم است و انسان هاي فهيم خويشتن را از آن دور نگه مي دارند.

5. تمرين اجراي قوانين مشترك

اگر كار سخت و دشواري براي همگان مقرر گردد، تحمل آن براي افراد از حيث رواني دشوار نخواهد بود. فخر رازي در اين باره مي گويد: چون روزه يك عبادت طاقت فرساست، عموميت آن براي همگان مايه تقويت توان و مقاومت است. به همين دليل در آيه 183 بقره، از وجوب روزه در تاريخ گذشته سخن به ميان آمده است.همچنين روزه داري به صورت همگاني و در مدت معيني از سال، فرصتي را براي تمرين يكي از قوانين مذهبي فراهم مي كند تا همگان از بركات دستورها و راهكارهاي ديني به صورت ملموس آگاهي يابند.

6. كاهش جرايم اجتماعي

براساس آماري كه از سوي نهادهاي مربوطه اعلام مي گردد، هر ساله با فرا رسيدن ماه مبارك رمضان ميزان جرايم اجتماعي به ميزان قابل توجهي كاهش مي يابد. ريشه اين اصلاح اجتماعي را بايد در گرايش افراد جامعه به معنويات و سلطه معنويت بر جامعه جستجو كرد. اين راهكار بزرگ معنوي مي تواند راه گشاي ديگر معضلات اجتماع اسلامي و نيز بشري قرار گيرد؛ به گونه اي كه با تبيين و گسترش صحيح مسائل ديني و روحاني، به ستيز اهريمن پليدي ها و نادرستي ها رفت.

7. فرصتي براي مهرورزي

تشويق به افطاري دادن در فرهنگ اسلامي و دستگيري از نيازمندان و نيز گستردن سفره هاي اطعام براي همگان كه امروزه به صورت فرهنگي فراگير درآمده نشانه هايي از مهرورزي اند.
اكرام ايتام به پيروي از مولاي يتيمان، اميرمؤمنان نيز گوشه اي از آثار اجتماعي روزه داري به شمار مي آيد. ماه رمضان، دل ها در اثر همسايگي با نور و كاستن از عوامل مادي، رنگ و بوي بيشتري از محبت به خود مي گيرد و زمينه گسترش شميم خوش مهرباني در سراسر جامعه اسلامي پديد مي آيد.

8 - مواسات و هم دردي با بينوايان

تحمل تشنگي و گرسنگي هرچند مدت اندكي باشد، آدمي را به ياد بينوايان مي اندازد و روحيه مهرباني و كمك به هم نوع و بذل و بخشش و سخاوت نسبت به ديگران به ويژه افرادي كه از نظر معيشتي در سطح پائين تري قرار دارند را در وجود آدمي زنده مي كند. 
خفتگان را خبر از عالم بيداري نيست
تا غمت پيش نيايد غم مردم نخوري 
روزه دار با چشيدن طعم گرسنگي و تشنگي، وضعيت اسف انگيز و فشارهاي اقتصادي محرومان را بهتر درك مي كند و همين نكته او را به ياري مستمندان وادار مي سازد. و بدين ترتيب، زمينه براي كاهش فاصله بين ثروت مندان و تنگ دستان فراهم مي گردد. 
امام حسن عسكري (علیه السّلام) در پاسخ پرسشي كه از علت واجب شدن روزه سؤال شده بود فرمودند: تا توانگر درد گرسنگي را بچشد و در نتيجه به مستندان كمك كند.” 
امام صادق (علیه السّلام) نيز مي فرمايد: «خداوند روزه را واجب كرد تا ثروتمند و فقير در يك سطح قرار گيرند. (32)
از امام حسين (علیه السّلام) پرسيدند: چرا خداوند روزه را واجب كرد؟ فرمود: «براي اين كه ثروتمند با روزه گرفتن خود، گرسنگي را لمس كند و توجه او به بينوايان بازگردد.” 
جامعه اي كه در آن افراد و گروه هاي ضعيف و آسيب پذير، مورد حمايت اقتصادي و اجتماعي دولت و نهادهاي مردمي قرار نمي گيرند، از سلامت و ثبات اجتماعي لازم برخوردار نخواهد شد و حتي اقشار ثروتمند در چنين جامعه اي، از امنيت رواني كافي و آرامش معنوي بهره اي نخواهد داشت. 
در بحث عوامل برانگيزاننده رفتار حمايتي، ويژگي هاي شخصيتي افراد در گرايش آنها به كمك كردن به ديگران مورد بررسي قرار مي گيرد. از جمله ويژگي هاي افرادي كه به رفتارهاي حمايتي اقدام مي كنند، وجود احساس همدلي و همدردي آنها نسبت به ديگران است. افرادي كه در قبال آسيب ديدگان احساس مسئوليت اجتماعي مي كنند، كساني اند كه درباره نيازهاي ديگران دغدغه خاطر دارند و قادرند خود را به جاي آنان بگذارند و به مسايل از ديد آنها بنگرند. 
روزه ماه رمضان يكي از تعاليم شگفت اسلام است كه با آداب و شرايط خاص خود علاوه بر فوايد معنوي و جسمي كه دارد، فرد مسلمان را در يك تجربه واقعي از گرسنگي و محروميت قرار مي دهد و بدين وسيله حس همدلي و همدردي با نيازمندان را در او زنده مي كند. 

9 - كسب صبر در روابط اجتماعي 

داشتن صبر در مواجهه با رفتار و گفتار ديگران از جمله پايه هاي اساسي يك رابطه اجتماعي سازنده است. بين مهمترين دوستان و در سالم ترين خانواده ها نيز گاه مشكلات و مسايلي پيش مي آيد كه ناگهان سطح پرخاشگري را در افراد بالا مي برد و منجر به برداشت هاي غيردوستانه اي مي شود كه گرچه ممكن است بزرگ و اساسي به نظر بيايند، اما با اندكي صبر و شكيبايي قابل كنترل است. 
روزه از جمله اعمال عبادي است كه زمينه را براي تقويت صبر دراختيار انسان قرار مي دهد 

10 - ايجاد امنيت اجتماعي 

روزه دار سعي مي كند در زماني كه روزه دار است بخشي از گناهان خود را ترك كند به ويژه گناهي كه مربوط به حوزه زندگي اجتماعي مي شود. آمارهايي كه همواره توسط مقامات انتظامي درباره كاهش روند جرم و جنايت در ماه رمضان منتشر مي شود، بهترين گواه بر اين مساله است. 

11 - استحكام پيوندهاي خانوادگي و دوستي 

بدون ترديد يكي از عوامل تقويت روابط اجتماعي در گروه دوستان و خويشان، رفت و آمدهايي است كه بين افراد صورت مي گيرد. توصيه هاي موكد اولياي دين بر افطاري دادن در اين ماه شريف از يك سو، و تاكيد بر اجابت دعوت ديگران از سوي ديگر، از عواملي است كه در بهبودي و تقويت روابط دوستانه موثر است. 
امام صادق (علیه السّلام) مي فرمايد: «ثواب افطاري دادن تو به برادر مسلمانت و شادمان كردن او، براي تو از اجر روزه ات بيشتر است.”
از جمله وظايف مومن روزه دار آن است كه در اين ماه بايد در اخلاق فردي و اجتماعي خود تجديدنظر كند. احترام به سالمندان، ترحم بر كوچك و بزرگ، صله ارحام و افطاري دادن تنها بخشي از توصيه هاي پيامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در خطبه اي است كه در آخرين جمعه ماه شعبان ايراد فرمودند و در آن وظايف روزه دار و فضايل روزه را برشمردند.

تهیه کننده : حجت الله مومنی
منبع : راسخون