یکی از مناسک معنوی که در سال فقط یک بار نصیب انسان می شود، روزه ی ماه مبارک رمضان و درک لیالی پر برکت قدر است. ماه رمضان، ماه خدا و از بهترین ماه هاست. روزهایش بهترین روزها و شب هایش بهترین شب هاست. خواب در آن ثواب عبادت دارد و عمل ها در آن مقبول است. خلاصه این که درک این لحظاتِ استثنایی محتاج مقدماتی است که از پیش فراهم شده باشد و مقدمات آن در ماه رجب است.

برای انجام هر کاری نیاز است انسان مقدماتی را فراهم کند. بسته به نوع کار مقدمات آن هم متفاوت است. گاهی نیاز به مقدمات مفصل نیست و گاهی لازم است زمینه سازی مقداری گسترده تر باشد. 
مثلاً برای تدریس در کلاس درس نیاز است که انسان چند ساعت را درباره ی آن موضوع مطالعه داشته باشد یا برای حضور در کلاس درس و درک بهتر مطالب نیازمند پیش مطالعه است یا برای رفتن به یک سفر چند روزه لازم است تا انسان تمهیدات بیشتری را مهیا کند. این ها نمونه هایی از زمینه سازی برای امور روزمره و مادی بود. 

برای انجام امور معنوی هم مانند امور دنیایی نیازمند مقدمه چینی و زمینه سازی هستیم. هر چه زمینه و مقدمه بهتر باشد کیفیت و نتیجه کار بهتر و پر ثمرتر خواهد بود. غرض از بیان این مقدمه ی کوتاه این است که برای درک هر چه بهتر امور معنوی نیاز است که مقدماتی را از قبل فراهم کنیم. 
یکی از مناسک معنوی که در سال فقط یک بار نصیب انسان می شود، روزه ی ماه مبارک رمضان و درک لیالی پر برکت قدر است. ماه رمضان، ماه خدا و از بهترین ماه هاست. روزهایش بهترین روزها و شب هایش بهترین شب هاست. خواب در آن ثواب عبادت دارد و عمل ها در آن مقبول است. خلاصه این که درک این لحظاتِ استثنایی محتاج مقدماتی است که از پیش فراهم شده باشد و مقدمات آن در ماه رجب است.

شرافت و فضیلت ماه رجب

ماه رجب دارای شرافتی عظیم و مکانتی بزرگ می باشد. یکی از جهت های شرافت این ماه آن است که از جمله ماه های حرام بوده و ماه دعا و مناجات است. 
این ماه در زمان جاهلیت نیز، با این خاصیت خود معروف بود و مردم آن روزگار برای برآورده شدن حاجت های خود، همواره آن را انتظار می کشیدند. همچنین این ماه همچنانکه در بعضی از روایات آمده است مختص امیرالمومنین علی علیه السلام می باشد، چنانکه شعبان ماهی است مختص به رسول خدا (المراقبات، ص 141). امام كاظم علیه السّلام فرمود: رجب رودخانه اى در بهشت است كه سپیدتر از شیر و شیرین تر از عسل است. هر كه روزى از ماه رجب را روزه بدارد، خداى گرامى و بزرگ او را از آن رودخانه بنوشاند. (ثواب الأعمال و عقاب الأعمال / ترجمه حسن زاده، ص: 135). 
ماه رجب از روزگار نوح (علیه السلام) بهترین ماهها بوده است، زیرا در آن ماه معجزه بزرگ آن حضرت صورت گرفت كه همراه مؤمنان سوار بر كشتى شد و نجات پیدا كردند و دشمنان ایشان با طوفان هلاك شدند. (روضة الواعظین/ ترجمه مهدوى دامغانى، ص: 628). 
شبِ اول رجب، از جمله ی چهار شبی محسوب می گردد که شب زنده داری و بیداری در آن برای انجام عبادت، موردِ تأکید قرار گرفته است و فضیلت هایی که مجال پرداختن به آن نیست. 
کوتاه سخن اینکه، این ماه فضیلتی دارد که عقل ها نمی توانند آن را درک کنند (همان، ص 142). از کارهای مهمِ معنوی در طول سال، مخصوصاً در این ماه، توبه، انابه و استغفار به درگاه الهی است.

رجب ماه استغفار و توبه

علامه مجلسى (قدس اللّه سره) به سند معتبر روایت نموده كه پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: ماه رجب ماه استغفار امّت من باشد، پس در این ماه بسیار طلب آمرزش كنید كه حق تعالى آمرزنده و مهربان است. 
رجب را «اصب» گویند براى آنكه رحمت خدا در این ماه بر امت من بسیار ریخته شود، پس بسیار بگوئید «استغفر اللّه و اسئله التّوبه». (تفسیر اثنا عشری، ج 5، ص: 81). 
علی علیه السلام می فرماید: در زمین از عذاب پروردگار دو پناهگاه بود، یکی رخت بر بست و دیگری باقیست، پس به این یک که باقیست چنگ زنید، آن یک که رخت بربست رسول خدا بود و آن یک که بجا مانده استغفار و طلب آمرزش است.

خداوند می فرماید: ولى (اى پیامبر!) تا تو در میان آنها هستى، خداوند آنها را مجازات نخواهد كرد و (نیز) تا استغفار مى كنند، خدا عذابشان نمى كند(انفال، 33). و همانا خدا استغفار و طلب آمرزش را وسیله ی دائمی فرو ریختن روزی، و موجب رحمت آفریدگان قرار داد (نهج البلاغه خطبه 143) و فرمود: «از پروردگار خود طلب آمرزش کنید که آمرزنده است، برکات را از آسمان بر شما فرو می بارد...(نوح، 10). پس چه ماهی از این ماه پر برکت بهتر و چه فرصتی مغتنم تر که انسان بتواند زمینه ی ورود به ماه پر عظمت شعبان و رمضان، این ماهِ میهمانی خدای سبحان را از این ماه (رجب) شروع کند و مقدمات ریزش باران رحمت که در ماه مبارک رمضان به اوج خود می رسد، را با استغفار و توبه و انابه به درگاه حضرت دوست از این ماه آغاز کند.

فرصت های طلایی ماه رجب

امام صادق علیه السلام نقل کردند که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: «أفْضَلُ النّاسِ مَنْ عَشِقَ العِبادَةَ فَعانَقَها وَاَحَبَّها بِجَسَدِهِ وَتَفَرَّغَ لَها»؛ با فضیلت ترین مردم کسی است که عاشق عبادت باشد و با اشتیاق تمام عبادت را به آغوش بکشد و با جسمش آن را دوست بدارد و برای آن فراغتی به وجود بیاورد. 
با یک نگاه اجمالی به منابع در می یابیم که سراسر این ماه سرشار از لحظاتی است که فرصتی مناسب را برایخودسازی  انسان فراهم می آورد و از دست دادن آن اندوهی بزرگ را در پی خواهد داشت مخصوصاً درک ایام اعتکاف در این ماه است که انسان فرصتی می یابد تا با خدای خود خلوت کرده و از اعمالِ گذشته اش به درگاه پروردگار استغفار کند.

کلام آخر

ماه رجب فرصتی است استثنایی برای خود سازی و استغفار به درگاه الهی و به عنوان زمینه ای برای ورود به ماه های پر فضیلت شعبان و رمضان و درک لیالی پر عظمت قدر و دستیابی به غفران الهی. 
ای بخشنده گناه بزرگ و ای ترمیم کننده هر استخوان شکسته، از تو در خواست دارم که گناهان خطرناک مرا ببخشی و زشتیهای پنهانی مرا بپوشانی و در عرصه قیامت مرا از نسیم خوش عفو و بخششت محروم نگردانی و از گذشت نیکو و پرده پوشیت مرا نا امید نسازی. 
خدایا سایه ابر رحمت خویش را بر گناهانم بیفکن و ابر لطف و محبتت را بر عیبهایم بباران.