فضايل امام صادق علیه سلام
در اينجا بايد به نكته مهمى اشاره كرد و آن اينكه مناقبى كه براى هر يك از ائمه ذكر شده در بسيارى از اوقات با يكديگر اختلاف دارد. البته اين بدان معنا نيست كه منقبتى كه به يك امام مخصوص داشته‏ايم در امام ديگر موجود نبوده است. بلكه آنان همگى در تمام مناقب و فضايل پسنديده مشترك‏اند. آنان همه از يك نور و از يك طينت‏سرشته شده‏اند و هر كدام در برخوردارى از صفات پسنديده سرآمد مردم روزگار خويش بوده‏اند اما از آنجا كه مقتضيات هر دوره و بازنمودهاى اين صفات در ائمه، بر حسب اختلاف هر عصر و دوره، متفاوت است هر يك مناقب خاص خود را دارند. به عنوان مثال ظهور آثار شجاعت از امير مؤمنان (ع) و فرزند بزرگوارش امام حسين (ع) همچون ظهور آنان در ديگر ائمه نيست. شجاعت على (ع) با جهاد وى در ركاب پيغمبر (ص) و نبرد او با قاسطين و مارقين و ناكثين در روزگار خلافتش به ظهور رسيد و شجاعت‏حسين (ع) نيز به هنگامى كه دستور يافت‏با ستمگران به مبارزه برخيزد، آشكار شد. اما ديگر ائمه چون مامور به تقيه و مدارا بودند، بروز جاعت‏بدان‏گونه كه در آن دو امام (ع) مشاهده شد، لزومى نيافت. اما با اين وصف همه آنان در اينكه شجاع‏ترين مردم زمانه خويش بوده‏اند، مشترك‏اند. در عوض صفت علم در امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بيش از ساير ائمه به چشم مى‏خورد. زيرا شرايط آنان به گونه‏اى بود كه در واپسين روزگار حكومتى مى‏زيستند كه به نابودى مى‏گراييد و در همان حال حكومت ديگرى مى‏رفت تا جايگزين حكومت پيشين شود. اما صفت علم در تمام آنها مشترك است و آنان همگى داناترين مردم روزگار خويش بوده‏اند. همچنين نشانه‏هاى كرم و بخشش و فراوانى صدقات و آزاد كردن بندگان در برخى از ائمه نسبت‏به بعضى ديگر نمود بيش‏ترى دارد چرا كه از نظر مالى وسعت معيشت داشته‏اند و يا آنكه در زمان آنها تعداد فقرا بسيار بوده است. اما همه آنان در كرم و سخاوت سرآمد دوران خود به حساب مى‏آمده‏اند. در برخى از ائمه نيز صفت عبادت از برجستگى بيش‏ترى برخوردار است و اين بدان خاطر بوده كه اطلاع مردم از احوال آنان كمتر بوده و يا آنكه آن امام مدت اندكى در دنيا زيسته است. با اين حال همه ائمه عابدترين مردم زمانه خويش به شمار مى‏آمده‏اند. همچنين صفت‏حلم در برخى از ائمه بيش از ساير امامان در نظر جلوه مى‏كند، چرا كه ممكن است آن امام در طول زندگى خويش متحمل انواع آزار و اذيت‏شده و تحمل آن همه سختى و شكنجه خود به خود سبب بروز حلم بيش‏ترى از سوى امام مى‏گردد. اما با اين وصف همه امامان از حليم‏ترين مردم روزگار خويش محسوب مى‏شده‏اند. اينك به بازگويى مناقب و فضايل امام صادق (ع) مى‏پردازيم. مناقب آن حضرت بسيار است كه به اقتصار از آنها ياد مى‏كنيم.

1. علم: عبد العزيز بن اخضر جنابذى در كتاب معالم العترة الطاهره از صالح بن اسود نقل مى‏كند كه گفت: «شنيدم جعفر بن محمد مى‏گويد: پيش از آن كه مرا از دست دهيد، هر چه مى‏خواهيد از من بپرسيد. زيرا هيچ كس پس از من نمى‏تواند از علوم و دانشها، چنان كه من به شما مى‏گويم، شما را آگاه كند. »

ابن حجر در الصواعق، مى‏نويسد: مردم به اندازه‏اى از علوم امام صادق (ع) نقل كرده‏اند كه سخنانش توشه راه كاروانيان و مسافران و آوازه‏اش در هر گوشه و كنار زبانزد مردم گشته است. ابن شهر آشوب در مناقب مى‏گويد: «از آگاهى به علوم امام صادق (ع) به اندازه‏اى نقل شده كه از هيچ كس ديگرى منقول نيست. »وى همچنين مى‏نويسد: «نوح بن دراج به ابن ابى ليلى گفت: آيا تا كنون به خاطر حرف كسى از سخن يا كار خود دست كشيده‏اى؟گفت: خير مگر حرف يك نفر. پرسيد: او كيست؟پاسخ داد: جعفر بن محمد. »

شيخ مفيد در ارشاد مى‏نويسد: علومى كه از آن حضرت نقل كرده‏اند به اندازه‏اى است كه ره توشه كاروانيان شد و نامش در همه جا انتشار يافت. دانشمندان در بين ائمه (ع) بيشترين نقلها را از امام صادق روايت كرده‏اند. هيچ يك از اهل آثار و راويان اخبار بدان اندازه كه از آن حضرت بهره برده‏اند از ديگران سود نبرده‏اند. محدثان نام راويان موثق آن حضرت را جمع كرده‏اند كه شماره آنها، با صرف نظر از اختلاف در عقيده و گفتار، به چهار هزار نفر مى‏رسد.

نگارنده: اين نكته شايان ذكر است كه تنها حافظ بن عقده زيدى در كتاب رجال خود نام راويان موثق آن حضرت را جمع‏آورى كرده و آنها را به چهار هزار نفر رسانده است. همچنين در مقدمه‏هاى پيشين قول محقق را در معتبر نقل كرديم كه گفته بود: «علوم فراوان و ارزشمندى از ناحيه جعفر بن محمد نقل شده كه عقول را به حيرت وا مى‏دارد».

تنها يكى از راويان آن حضرت به نام ابان بن تغلب، سى هزار حديث از امام صادق (ع) نقل كرده است. كشى در رجال به سند خود از امام صادق (ع) نقل كرده است كه فرمود: ابان بن تغلب سى هزار حديث از من روايت كرد. همچنين نجاشى در رجال خويش به نقل از حسن بن على وشا در حديثى آورده است كه گفت: «در اين مسجد (مسجد كوفه) محضر نهصد تن از بزرگان حديث را درك كردم كه همگى مى‏گفتند جعفر بن محمد برايم حديث كرد.

امام صادق (ع) نيز مى‏فرمود: سخن من سخن پدرم و سخن او سخن جدم و سخن وى سخن على بن ابى طالب و سخن على سخن رسول خدا (ص) و سخن او گفتار خداوند عز و جل است.

ابن شهر آشوب در مناقب مى‏نويسد: هيچ كتاب حديث و حكمت و زهدى و موعظه‏اى از گفتار امام صادق (ع) خالى و بى‏بهره نيست. و همه مى‏گويند جعفر بن محمد چنين گفت و جعفر بن محمد صادق چنين فرمود.